هفت جانور اسطوره ای در منظومه های حماسی ملی ایران با تکیه بر شاهنامه فردوسی

چکیده ادبیّات حماسی ایران همه جا با نام شاهنامه ی فردوسی شناخته شده است؛ امّا نام نهادن این نوع ادبی بر شاهنامه، بدون در نظرگرفتن آثاری که پس از شاهنامه و با الهام از آن سروده شده اند کاری خطاست؛ چرا که در کنار شاهنامه با مطالعه و غور و بررسی در این آثار می توان چهره ای کامل از ادبیّات منظوم حماسی ایران ارائه نمود و به جامعیّت و مانعیّتی هر چند نسبی در این نوع پژوهش ادبی دست یافت. نگارنده با توجّه به منحصر بودن تحقیقات حماسی بر شاهنامه و ضرورت شناخت کامل بن مایه های حماسی-اساطیری، در پایان نامه ی حاضر به بررسی ابعاد اسطوره ای-حماسی و آیینی هفت جانور «اسب»، «ببر»، «پلنگ»، «شیر»، «کرگ»، «گراز» و «گرگ» در شاهنامه ی فردوسی و منظومه ها ی بانوگشسب نامه، برزونامه، بهمن نامه، جهانگیرنامه، سام نامه، شهریارنامه، فرامرزنامه، کک کوهزاد، کوش نامه و گرشاسب نامه -که متن منقّح یا برگزیده ی آن ها تا امروز به چاپ رسیده- پرداخته است. شایان یادآوری است که شمار ابیات این منظومه ها تقریباً برابر با شاهنامه است. در شناخت بن مایه های اسطوره ای، حماسی و آیینی مرتبط با جانوران مذکور، گاه شواهدی در شاهنامه وجود داشته است؛ امّا گاه نکات و ظرایفی به دست آمده که فردوسی به آن ها اشاره ای نکرده است؛ در حالی که این نکات در منظومه های دیگر بسط و تفصیل یافته است. در این موارد، با استناد به روایات موجود در فرهنگ عامیانه، برخی از آن مطالب و شواهد موکّدتر شده است. مهم ترین مضامین و بن مایه های مشترک جانوران در منظومه های حماسی ایران عبارتند از: الف) شکل و صفات ویژه. ب) توتم. ج) پیکرینگی. د) آزمون پهلوان. ه)آداب و رسوم. برخی بن مایه ها و مضامین که در متن شاهنامه اشاره ی دقیقی به آن ها نشده، چنین است: الف) پرورش کودک با شیر جانور. ب) آئین شیر پرستی. ج) نژاد اسب آبی. درباره ی شکل و بن مایه ی اسطوره ای «کرگ» و «گرگ» برخی شباهت ها و اختلافات موجود است که نگارنده در فصل هفتم –گرگ- مفصّلاً به آن پرداخته است.